[toc]
مهندسی صنایع
[ult_tab_element][single_tab title=”معرفی” tab_id=”1563371967154-0″][/single_tab][single_tab title=”پروژه” tab_id=”1563371967182-6″][/single_tab][single_tab title=”آموزش” tab_id=”1563994011736-2-0″][/single_tab][/ult_tab_element]
مهندسی صنایع در مقطع کارشناسی، اقیانوسی به عمق 0.5 متر است که انتخاب گرایش مناسب در آن، به تعمق دانش مهندسان آن و ارائه ایده‌های جدید و خلاق در یک زمینه خاص کمک می‌کند. کما اینکه جناب آقای مهندس حسین قنواتیان از مخترعان و محققان متالورژی می‌گویند:
چاه عمیق بودن، بهتر از اقیانوس کم‌عمق بودن است و بهتر آن است که در هر رشته‌ای خود را به چاهی عمیق تبدیل کرد. همین‌طور که شاید یک آچار همه‌کاره بهتر باشد اما آچارهایی با شماره‌های مختلف مسلماً کارایی بهتری دارند و بهتر از عهده کاری که باید انجام دهند برمی‌آیند.
مهندس صنایع کیست؟
تعاریفی که از مهندسی صنایع ارائه می‌شود مانند اینکه رشته‌ای است با طراحی، بهبود، پیاده‌سازی سیستم‌های یکپارچه از افراد، مواد، اطلاعات، تجهیزات و انرژی مرتبط، همان علم مدیریت است. اما آنچه در ایران تدریس می‌شود، کمتر به جنبه مدیریتی توجه می‌کند و بیشتر تعاریف، مبتنی بر بهینه‌سازی، بهینه‌سازی خطی (تحقیق در عملیات) و کارسنجی و زمان‌سنجی است.
مهندس صنایع، کسی است که برای بهبود کارایی سیستم‌های تولیدی و فرآیندها و سازمان‌ها با تلفیق دانش مهندسی و مدیریت و اقتصاد و ریاضیات تلاش می‌کند.
هدف یک مهندس صنایع، اثربخشی، کارایی، تطبیق‌پذیری، پاسخ‌گویی، کیفیت و بهبود مستمر کالاها و خدمات و سودآوری است. او با به‌کارگیری اصول و تکنیک‌هایی که آموخته است، می‌تواند به طراحی و نصب سیستم‌هایی شامل انسان، مواد، اطلاعات، انرژی و تجهیزات برای فراهم کردن امکان تولید کالاها و ارائه خدمات مطلوب و کارا با ارزیابی و کاربردی سازی این سیستم‌ها و تلفیق دانش و مهارت‌های علوم ریاضی و فیزیک و اجتماعی با تکنیک‌های طراحی و مهندسی بپردازد. درواقع نقش یک مهندس صنایع در استفاده بهینه از منابع در دسترس برای کمترین هزینه و رسیدن به کارایی است.
در یک جمله کلیدی و مهم:
مهندسان صنایع، پلی برای ایجاد ارتباط بین اهداف مدیریت و عملکرد عملیاتی هستند.
تاریخچه مهندسی صنایع
مهندسی صنایع در ابتدا به‌عنوان یک شاخه فرعی از مهندسی مکانیک شناخته می‌شد که در سال 1909 دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، نخستین دپارتمان مستقل رشته مهندسی را تحت عنوان مهندسی صنایع بنیان‌گذاری کرد. به‌طوری‌که می‌توان گفت تولید رشته مهندسی صنایع مدیون تلاش‌های انجمن مهندسان مکانیک آمریکاست و گرایش تکنولوژی صنعتی در مقطع کارشناسی مهندسی صنایع، به مهندسی مکانیک بسیار نزدیک است و هدف آن تربیت تکنولوژیست کارخانه‌هاست.
اما پیشینه کاربردی صنایع به ابتدای سال‌های انقلاب صنعتی بازمی‌گردد، ولی ازنظر آکادمیک و علمی، مهندسی صنایع نخستین بار توسط فردریک تیلور به‌کاربرده شد. در زمان تیلور که موضوعات مدیریتی توسط او ارائه شد، افراد دیگر برای اینکه اهمیت این موضوعات و جایگاه دست‌اندرکاران رشته‌های مهندسی کمتر نمود داده نشود و مهندسین برای آن‌ها نیز اهمیت قائل شوند، از مهندسی صنایع استفاده شد. به همین دلیل موضوعاتی با نام مهندسی صنایع، بخشی از موضوعات علم مدیریت است و به همین دلیل فردریک تیلور را پدر علم مدیریت و مهندسی می‌دانند.
رشته مهندسی صنایع، اولین بار در سال 1347 در دانشگاه صنعتی شریف با پذیرش 39 دانشجو آغاز به کار کرد. پس‌ازآن در سال 52 دانشگاه علم و صنعت و در سال 55 دانشگاه امیرکبیر در این رشته آغاز به پذیرش دانشجو نمودند تا اولین فارغ‌التحصیلان خود را در سال 1362 وارد جامعه صنعتی کشور کنند.
اهمیت مهندسی صنایع
امروزه حیات اقتصادی سازمان‌ها و مؤسسات تولیدی و خدمات در بازار رقابت جهانی به استفاده بهینه از منابع در دسترس همچون مواد، منابع انسانی، ماشین‌آلات شامل تجهیزات، لوازم جانبی، امکانات موردنیاز شامل فضا و انرژی و…، منابع اطلاعاتی و مالی وابسته است که ایجاد و نگهداری آن‌ها، هزینه‌هایی را در‌بردارد که متأثر از نحوه به‌کارگیری منابع است.
توانایی استفاده بهینه از منابع، منجر به کسب بیشترین حاشیه سود، ضمن کاهش قیمت فروش با حفظ حاشیه سود قبلی و در نتیجه افزایش قدرت رقابتی است که با توجه به تحولات اقتصاد جهانی، شرط اساسی موفقیت در هر کسب‌وکاری است که این هدف محقق نمی‌شود مگر با به‌کارگیری مهندسان صنایعی که به‌عنوان موتور محرک و با استفاده از تکنیک‌های مهندسی، برای یافتن طرح‌های بهبود بافته و ایجاد تحول در فرآیند کسب‌وکار و تفکر سیستماتیک، تلاش می‌کنند
اصول فکری و دیدگاه‌های مهندس صنایع
اصول فکری و اساس مهندسی محض در هر گرایشی مبتنی بر اندازه‌گیری، محاسبه و تحلیل با استفاده از علوم ریاضی و تجربه است که منجر به ماشینی و فنی شدن دید مهندسان و محدودیت دیدگاه‌های آنان در سایر ابعاد و موضوعات دیگر مانند یافتن بهترین روش مدیریتی و ارتباطات انسانی شده است اما این ضعف در مهندسی صنایع مشاهده نمی‌شود و با در برداشتن نگرش سیستماتیک و فراگیر و برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی و هدایت و نظارت بر امور اجرایی و مدیریت و اصول فکری مهندسی محض به‌طور همزمان، ارتباط تخصص‌های مختلف و مهندس با هماهنگی بیشتری دنبال می‌شود که به آن دیدگاه مدیریت علمی یا همان نگرش سنتی مهندسی صنایع گفته می‌شود. نگرشی که نگاه یک مهندس صنایع را به مسائل و زوایای مختلفی اعم از خروجی سیستم، توجه به مشتری، بهره‌وری، ابعاد اقتصادی و … متمرکز می‌کند.
اصول فکری یک مهندس صنایع، مبتنی بر خلاقیت (برای بهبود سیستم‌های جاری و ارائه طرح‌های جدید)، تفکر فراگیر سیستماتیک (نگاه از کل به‌جز و بررسی تعامل اجزا با یکدیگر)، رهبری گروه (نظارت بر نحوه پیاده‌سازی و اجرای طرح‌ها در گروه‌های کاری)، مدیریت زمان (تحویل به‌موقع خروجی)، ارتباط بهره‌وری و بهبود مستمر (عدم اکتفا به وضعیت فعلی و تلاش برای ارتقای مهارت‌ها برای اثربخش و کارا تر شدن امور)، ذهن کنجکاو و یادگیری (کشف حقایق نهفته و یافتن راه‌حل‌های ابتکاری) می‌باشد.
تفاوت رشته صنایع با سایر رشته‌های مهندسی و مدیریت
یک مهندس صنایع، تخصص مدیریت را نیز داراست ولی یک مدیر الزاماً تخصص‌های مهندس صنایع را ندارد. اما تفاوت رشته صنایع با سایر رشته‌های دیگر این‌گونه است که ذهن یک مهندس صنایع، بیشتر درگیر افزایش بهره‌وری در مدیریت منابع انسانی، روش‌ها و تکنولوژی است که عامل انسان یکی از مؤلفه‌های اصلی سیستم‌های مورد مطالعه اوست و به همین دلیل اکثر مهندسان صنایع در تیم‌های میان‌رشته‌ای برای اموری همچون برنامه‌ریزی، نصب و کنترل و بهبود فعالیت‌هایی مانند تولید، نوآوری در ارائه محصولات و ارائه خدمات، حمل‌ونقل و… به کار گرفته می‌شوند. به بیان ساده‌تر، یک مهندس صنایع در کارهای گروهی بین تخصص‌های مختلف، با برنامه‌ریزی و نظارت بر عملکرد و… تعاملی برای انجام امور ایجاد می‌کند اما سایر رشته‌های مهندسی، بیشتر درگیر ماهیت فنی فرآیندها و فرآورده‌ها هستند
دغدغه‌های مهندس صنایع در یک کارخانه
یافتن پاسخ این پرسش که آیا این بهترین روش است، دائماً فکر یک مهندس صنایع را در کارخانه به خود مشغول می‌کند تا بهترین راه را برای تولید محصول و حل مسائل و مشکلات یک واحد صنعتی و تولیدی، پیدا کند و با یک نگرش سازمان‌یافته، مشکلات کارخانه را تحلیل کرده تا به‌گونه‌ای عمل کند که با حداقل ورودی مواد، حداکثر خروجی را داشته باشد. اما چرا؟
وقتی طراحان یک واحد صنعتی مشغول به طراحی می‌شوند، ممکن است به مسائل اقتصادی، افزایش بهره‌وری و سایر مسائل توجه نکنند اما یک مهندس صنایع، در برنامه‌ریزی‌های خود جهت اداره کارخانه‌ای که کارگران و ماشین‌آلات آن زیاد است به مسائلی همچون حداقل کردن بیکاری ماشین‌آلات و استفاده بهینه از نیروی کار برای دست‌یابی به کمترین ضایعات و بهترین نگهداری تعمیر از ماشین‌آلات، توجه می‌کند.
وظایف یک مهندس صنایع
به‌طورکلی وظیفه یک مهندس صنایع گردآوری افراد، تجهیزات، مواد، اطلاعات و… به‌گونه‌ای است که قادر به انجام یک عملیات مفید و مؤثر باشند.
یک مهندس صنایع، درگیر طراحی سیستم است و وظیفه او در درجه اول، نظارت و ارزیابی و طراحی مجدد اجزاست که سیستم‌های انسان – ماشین را تکمیل کنند تا اجزا با یکپارچگی مناسب برای طراحی کل سیستم در کنار هم قرار داده شوند. از طرفی اجزای مکانیکی ماشین، توسط مهندسان مکانیک طراحی و ساخته می‌شوند، نیروهای محرکه توسط مهندسان برق و الکترونیک تأمین می‌شود و فرآیندهای شیمیایی را مهندسین شیمی فراهم می‌کنند و سایرین مهندسین نیز اجزایی که در حیطه تخصص آن‌هاست را طراحی می‌کنند بنابراین طبق این تفاسیر وظیفه مهندس صنایع، هماهنگی این متخصصان و همکاری با آنان است.
اما به‌طور جزئی‌تر، برخی وظایف مهندسان صنایع به شرح زیر است:
1 ) تحلیل و بررسی سیستم‌های موجود، بازنگری جدول زمان‌بندی تولید، مشخصات فنی، جریان کار تولید و سایر اطلاعات برای درک روش‌ها و فعالیت‌های بخش تولید یا خدمات.
2 ) سنجش چگونگی تولید محصولات یا ارائه خدمات با حداکثر کارایی
3 ) توسعه سیستم‌های کنترل مدیریت برای برنامه‌ریزی مالی و تخصیص هزینه‌ها به شکل مؤثرتر
4 ) پیاده‌سازی روش‌های کنترل کیفیت برای حل مشکلات تولید و کاهش هزینه‌ها
5) همکاری با مشتریان و مدیریت برای توسعه استانداردهای طراحی و تولید
6 ) طراحی سیستم‌های کنترلی برای هماهنگی فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی تولید برای اطمینان از کیفیت متناسب محصولات
7 ) آموزش مدیران، سرپرستان و کارکنان در صورت نیاز
8 ) رعایت کلیه اصول ایمنی در کار
9 ) طراحی نظام‌های اطلاعات مدیریت
10 ) برنامه‌ریزی بلندمدت و کوتاه‌مدت درزمینهٔ نگهداری و تعمیرات
11 ) انتخاب فرآیندهای مناسب و روش‌های به هم‌بندی (مونتاژ اقتصادی)
12 ) بررسی و انتخاب ابزار و تجهیزات مناسب جهت به‌کارگیری در یک سیستم
13 ) مدیریت واحدهای تحقیق و توسعه
14 ) ارزیابی اقتصادی طرح‌ها و پروژه‌ها
15 ) مدیریت کیفیت محصولات تولیدی
16) طراحی کارخانه و توسعه خطوط تولید
17 ) طراحی انبار مواد اولیه، کالاهای نیم ساخته و محصولات تکمیل‌شده
18) مکان‌یابی برای احداث کارخانه‌ها و مجموعه‌های خدماتی
19 ) اجرای شیوه‌های تشویقی و ارتقای بهره‌وری
20 ) اجرا و پیاده‌سازی سیستم‌های تضمین کیفیت کالا برای ارتقای کیفیت و محصولات و صادرات آن‌ها مانند ایزو 9000
توانایی‌ها و مهارت‌های لازم برای مهندسان صنایع
آشنایی با توانایی‌های مدیریتی به دلیل ارتباط نزدیک این رشته با مدیریت چراکه یک مهندس صنایع به‌طور همزمان باید به‌عنوان یک مدیر و مهندس انجام وظیفه کند، قدرت تجزیه تحلیل بالا، خلاقیت و نوآوری، تسلط به دروس ریاضی بخصوص ریاضی جدید که آمار و احتمالات آن تا حدودی به مهندسی صنایع مربوط می‌شود، هوشیاری و قدرت پردازش چندین عمل، تجربه، روابط اجتماعی بالا، زیرک بودن که تأثیر فوق‌العاده‌ای در نتیجه‌ی کارهایش دارد، به روز بودن و آگاهی از آخرین پیشرفت‌های علمی و ابداعات در این حوزه، تسلط به نرم‌افزارهای هر یک گرایشی از صنایع که با توجه به علاقه‌اش انتخاب می‌کند، تسلط به اکسل.
در یک کوتاه: تلاش برای بهترین شدن و ناامید نشدن.
بازار کار رشته مهندسی صنایع
یک جمله معروف می‌گوید، هرکسی که توانایی کار کردن داشته باشد حتماً کار خواهد کرد یعنی اگر شخصی به کار کردن علاقه داشته باشد حتماً راه و چاره را پیدا می‌کند و توانایی‌های خود را به نمایش می‌گذارد و بیکار نمی‌ماند و درمجموع مهندسان صنایع ازنظر شغلی و بازار کار، مشکلی نخواهند داشت چراکه هر سازمان، شرکت و یا موسسه صنعتی- تجاری- خدماتی برای پیشبرد کارهایش به مهندس صنایع نیاز دارد. به‌عنوان‌مثال چون مهندسان صنایع علاوه بر توانایی‌های فنی مهندسی دارای مهارت‌های مدیریتی و اداره امور و برنامه‌ریزی می‌باشند، اگر قرار باشد برای مدیریت بخش تولید یک واحد صنعتی، بین یک مهندس صنایع و مکانیک و برق که دارای شرایط مساوی هستند یکی انتخاب شود، مهندس صنایع ارجحیت دارد.
البته آینده شغلی مهندسان صنایع به دلیل عدم مراکز متنوع و عدم حمایت مدیران شرکت‌ها با مشکلاتی روبرو است اما در کشورهای اروپایی و پیشرفته جهان، روند استخدام مهندسان صنایع و آینده شغلی آنان به دلیل زیاد بودن مراکز تولیدی و توجه بسیار به صنایع با هیچ مشکلی مواجه نیست و تابع گرایش و فعالیت یک مهندس صنایع است و به‌طورکلی انتخاب گرایش مناسب و داشتن علاقه و دید متفاوت به رشته و تلاش برای خاص شدن و پشتکار و همچنین کسب مهارت‌های لازم مهندسی مانند نرم‌افزارها و تسلط به زبان انگلیسی، همه و همه در این آینده مؤثر است.
به‌طور جزئی‌تر، در چرخه و مشاغلی همچون بانکداری، خدمات مشاوره‌ای، صنعت بیمه، شرکت‌های هواپیمایی، کشتی‌رانی، بیمارستان‌ها، کارخانه‌ها، کشت و صنعت، خدمات شهری، استادیوم‌های ورزشی، جایگاه‌های سوخت و یا هر مکان دیگری که نیاز به برنامه‌ریزی، هدایت و مدیریت و ارتقای بهره‌وری و طراحی سیستم صف دارد قطعاً شغلی برای یک مهندس صنایع وجود خواهد داشت.
کارهای مشخص مهدی صنایع در بازار کسب‌وکار
برنامه‌ریزی استراتژیک و عملیاتی سازمان، مدیریت تولید، مدیریت مهندسی، مدیریت پروژه، مدیریت لجستیک، سیستم‌های تولیدی، مهندسی سیستم‌های کیفیت، مهندسی سیستم‌های اطلاعاتی، مهندسی مالی، مهندسی ارزش، مهندسی سیستم‌های بهره‌وری، طراحی فرآیندها و ساختارهای سازمانی، برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها، ارتقای تکنولوژی صنعتی.
وضعیت استخدام مهندسان صنایع در آمریکا و استرالیا
آمریکا: پیش‌بینی‌ها نشان داده است که میزان استخدام مهندسان صنایع، بین سال‌های 2010 تا 2020 همراه با رشد 6% خواهد بود درحالی‌که متوسط این رشد برای همه مشاغل 14% می‌باشد.
استرالیا: در بازه زمانی 5 سال گذشته، میزان استخدام مهندس صنایع رشد 45.5 درصدی داشته است و این رشد در سال‌های آتی، بیشتر خواهد شد.
تأثیر مهندسی صنایع در انتخاب شغل
تفسیر تأثیر مهندسی صنایع در انتخاب شغل، به شرح زیر است:
تحقیقات لازم و کافی برای انتخاب گرایش مناسب و موردعلاقه با توجه به زیاد بودن گرایش‌ها مهندسی صنایع و علم کافی و اطمینان به انتخاب گرایش مناسب و کسب تجربه و مهارت و دانش کافی در آن گرایش و سپس اقدام به انتخاب شغل. چراکه فقط مهندس صنایع بودن و علم به بازار کار عالی آن تضمینی برای یافتن شغل مناسب نخواهد بود.
پیش‌ازاین کاملاً توضیح داده شد که یک مهندس صنایع، مدیری است که در هرلحظه از زندگی‌اش باید مدیر باشد یعنی بهترین انتخاب را در هر موقعیت انجام دهد، انتخاب یک گرایش مناسب برای انتخاب شغل، بهترین مصداق این جمله است.
میزان درآمد مهندسان صنایع
درآمد نقش بسیار زیادی در بازده شغل دارد و میزان حقوق یک مهندس صنایع رضایت‌بخش است و تابع عوامل مختلفی همچون سابقه کار، وضعیت تأهل، سمت و … است و در سراسر ایران از مبلغ یک‌میلیون تومان تا مبلغ 5 میلیون تومان است و مهندسان دولتی طبق قانون کار مهندسین، حقوق دریافت می‌کنند. مهندسین صنایع در کشورهای اروپایی، مبلغی در حدود 65000 دلار در سال دریافت می‌کنند اما این مبلغ تخمینی است و قطعاً شرکت‌ها و مراکز مختلف، در درآمد یک مهندس تأثیرگذار خواهند بود.
برای مقایسه حقوق مهندس صنایع با سایر رشته‌های مهندسی و کسب اطلاعات در این زمینه، پیشنهاد می‌شود که کتاب آشنایی با رشته‌های مهندسی مطالعه شود.
درآمد مهندس صنایع در کشورهای آمریکا و استرالیا
آمریکا: متوسط درآمد سالانه مهندس صنایع 100 و 76 دلار و متوسط درآمد سالانه این مهندسان 83.340 و برای همه مشاغل 33.840 دلار در سال 2010 و مطابق با آخرین آمارها در سال 2013 برابر با 77.50 دلار بوده است.
استرالیا: متوسط درآمد سالانه مهندسان صنایع 77.300 دلار (قبل از کسر مالیات) است.
گرایش‌های کارشناسی رشته مهندسی صنایع
این رشته در دوره کارشناسی دارای 4 گرایش تولید صنعتی، تحلیل سیستم‌ها، تکنولوژی صنعتی و ایمنی صنعتی است.
تولید صنعتی:
هدف این گرایش، تربیت مدیران تولید واحدهای صنعتی است. به‌بیان‌دیگر، این گرایش فن به‌کارگیری مهارت‌های تکنیکی- اقتصادی و استفاده مؤثر و نظام‌یافته از نیروی انسانی، زمان، ماشین‌آلات، ساختمان و مواد برای تولید کالاهای با کیفیت است.
تمام دروس این گرایش با گرایش صنایع – صنایع مشترک است به‌جز:
پروژه طراحی ایجاد صنایع، مهندسی فاکتورهای نیروی انسانی، کاربرد کامپیوتر در مهندسی صنایع
برنامه‌ریزی و تحلیل سیستم‌ها:
این گرایش تا حدودی جنبه نرم افزاری دارد که بیشتر به ارائه راه‌کارهای سیستماتیک می‌پردازد و هدف آن تربیت کارشناسانی است که بتوانند با استفاده از روش‌های جدید و سیستماتیک و مدل‌های ریاضی، مشکلات واحدهای صنعتی بزرگ را تجزیه‌وتحلیل کرده و بیشترین رهنمودها را برای استفاده از منابع موجود در عملکرد اجزای تشکیل‌دهنده سیستم ارائه دهند.
تمام دروس این گرایش با گرایش صنایع – صنایع مشترک است به‌جز:
سیستم‌های اطلاعاتی و کنترل مدیریت
تکنولوژی صنعتی:
این گرایش نسبت به دو گرایش قبلی که توضیح داده شد، کمی تخصصی‌تر است و به مهندسی مکانیک بسیار نزدیک است و هدف آن تربیت تکنولوژیست در کارخانه‌هاست.
تمام دروس این گرایش با گرایش صنایع – صنایع مشترک است به‌جز:
قیدوبندها (جیک و فیکسچر)، طراحی قالب، کنترل عددی، مونتاژ مکانیکی، عملیات حرارتی
ایمنی صنعتی:
این گرایش به بررسی مسائل مشکل‌ساز در صنعت ازلحاظ ایمنی می‌پردازد یعنی تلاش می‌کند تا با اجرای دستورالعمل‌ها، از خطرات احتمالی جلوگیری کند و در صورت بروز هر خطری، راهی برای رفع آن خطر پیدا کند مانند کوره‌ها یا آلودگی هوا.
تمام دروس این گرایش با گرایش صنایع – صنایع مشترک است به‌جز:
ایمنی در برق، اعلام و اطفاء حریق، دیگ‌ها و ظروف تحت‌فشار، عوامل شیمیایی محیط کار، عوامل فیزیکی محیط کار، حفاظت صنعتی (ایمنی صنعتی)
گرایش‌های کارشناسی ارشد مهندسی صنایع
آینده‌پژوهی، سیستم‌های اقتصادی – اجتماعی، لجستیک و زنجیره تأمین، مدیریت نوآوری و فناوری، سیستم‌های مالی، بهینه‌سازی سیستم‌های مدیریت، حمل‌ونقل ریلی، سیستم‌های سلامت، مدیریت ساختارها و تجهیزات، مدیریت مهندسی، مدیریت پروژه
گرایش‌های دکتری مهندسی صنایع
بهینه‌سازی سیستم‌ها، سیستم‌های سلامت، لجستیک، سیستم‌های کلان، سیستم‌های اطلاعاتی، سیستم‌های مالی، کیفیت و بهره‌وری، مدیریت پروژه، تکنولوژی صنعتی