يكي از كارهاي اســـاســـي در توليد هر قطعه، اندازه گيري ابعاد آن ميباشـــد. دقت در اندازه گيري قطعات بسيار مهم و حائز اهميت است، زيرا بايد مطمئن شد كه قطعات پس از توليد به طور مناسب با ديگر قطعات مونتاژ (يا برهم سوار يا منطبق) خواهند شد. در صورتيكه هنگام اندازه گيري، سهل انگاري شود و به طور صحيح عمليات اندازه گيري انجام نشود، زمان و مواد مصرف شده هدر رفته و كار انجام شده بي ارزش تلقي مي گردد. وسايل اندازه گيري طول را ميتوان به دو دسته كلي تقسيم كرد:

1- مستقيم

2-غيرمستقيم

وســايل اندازه گيري مســتقيم، داراي درجه بندي خطي هســتند و با قرار دادن آنها در كنار قطعه مورد نظر، اندازه قطعه مســتقيماً از روي خطوط درجه بندي خوانده ميشــود مانند انواع خطكش هاي مدرج، كوليس ها، ميكرو مترها و … كه اين وســايل، به وســايل اندازه گيري متغير نيز موسوم مي باشند.

و سايل اندازه گيري غير مستقيم، اطلاعات مربوط به اندازه قطعه را به يك مقياس مدرج منتقل كرده و به اين ترتيب اندازه به صورت غيرمستقيم به دست مي آيد مانند پرگارها.

در ادامه به بررسي انواع كاربردي از ابزارها پرداخته خواهد شد:

۱-۵-۲- اندازه گيري با خط كش

خط كش ها از جنس هاي متنوعي ساخته مي شوند كه متناسب با نوع كاربرد آنهاست. خط كش هاي فلزي عموماً با دقت بالاتري نســـبت به مترها تهيه ميشـــوند. دقت خط كش ها 0/5 يا 1 ميليمتر اســت. جنس اين خط كش ها به ضــخامت آنها بســتگي دارد و معمولاً با ابعاد و جنس هاي مختلف ساخته ميشوند. و از لحاظ واحد اندازه گيري، خط كش هايي نيز وجود دارند كه يك لبه آنها برحســب ميليمتر و لبه ديگر برحســب اينچ مدرج شده است.

در ادامه به برخي از انواع خط كش ها اشاره ميشود:

1- خط كش هاي تخت

2- خط کش قلابدار

3- خط كش با انتهاي مدرج

4- خط كش كوليسي

5- خط كش قابل انعطاف

6- خط كش پايه دار

7- خط كش با انتهاي شيبدار

8- خط كش تلسكوپي

9- خط كش عمق سنج

2-5-2- اندازه گيري با عمق سنج

عمق سنج ها انواع گوناگوني دارند ازجمله:

1- عمق سنج ميله دار ساده

2- عمق سنج ميله اي فنردار

3- عمق سنج نقاله اي

۳-۵-۲- اندازه گيري با پرگار

پرگارها جزء وسايل اندازه گيري غيرمستقيم ميباشند كه با اين وسايل اندازه گيري طول قطعات بطور غيرمستقيم امكان پذير بوده و با توجه به دقتي كه در اندازه گيري از آنها انتظار داريم، از وســيله اندازه گيري مناســبي (خط كش يا كوليس) براي ميزان كردن يا خواندن آن ها كمك گرفته مي شود. دقت اندازه گيري ابزارهاي اندازه گيري مانند پرگارها، بستگي به حساسيت و مهارت كاربر دارد، زيرا لمس صحيح اين نوع ابزارها با قطعه كار، ميزان دقت اندازه گيري را تعيين مي كند و اين نياز به داشتن احساس قوي (حساسيت دست، حس لامسه) و تجربه دارد.

در ادامه به برخي از انواع پرگارهاي اندازه گيري اشاره ميشود:

1- پرگار پله اي نامتقارن

2- پرگار پيچ سنج

3- پرگار ميله اي يا بازودار

۴-۵-۲- اندازه گيري با كوليس

كوليس وسيله اي است كه براي اندازه گيري قطرهاي داخلي و خارجي، ضخامت و طول از آن استفاده مي شود. كوليس شامل يك خط كش مدرج و يك ورنيه متحرك است. خط كش ثابت بر حسب سانتيمتر و ميليمتر است. ورنيه داراي دو شاخك است كه از شـــاخك هاي كوچك براي اندازه گيري قطر داخلي و از شـــاخك هاي بزرگ براي اندازه گيري قطر خارجي اجســام اســتفاده ميشــود. به عنوان يك دســته بندي كلي مي توانند غيرمستقيم و يا مستقيم باشند.

انواع كوليس هاي غيرمستقيم را ميتوان به دو گروه اصلي تقسيم بندي نمود.

1- كوليس داخلي غيرمستقيم

اين نوع از كوليس براي اندازه گيري ابعاد داخلي اشيا به كار مي رود.

تصوير كوليس داخلي

2- كوليس خارجي غيرمستقيم

اين نوع از كوليس ها براي اندازه گيري ابعاد خارجي به كار مي روند. بكارگيري اين وســـيله قابليت تكرار پذيري و نيز دقت بالايي دارد. در اندازه گيري ابعاد بزرگ همچون قطر يك لوله بزرگ بسيار مفيد ميباشد.

تصوير كوليس خارجي

ورنيه يك كوليس مستقيم شامل 10 قسمت بوده و 9 ميليمتر است، بنابراين ميتوان با اين كوليس به آســـاني تا اندازه 10.1 ميليمتر را اندازه گرفت. دقت اندازه گيري كوليس از تقسيم نمودن يك درجه خط كش به تعداد تقسيمات ورنيه به دست مي آيد.

تصوير كوليس

براي اندازه گيري عمق در بعضـــي از انواع كوليس ها يك تيغه باريك وجود دارد كه به ورنيه متصــل بوده و با آن حركت مي كند. وقتي صــفر ورنيه بر صــفر خط كش منطبق باشد، انتهاي تيغه بر انتهاي خط كش منطبق مي شود.

نحوه اندازه گيري با كوليس

ابتدا جسم موردنظر (قطر خارجي، طول و يا قطر داخلي) را در بين شاخك هاي ثابت و متحرك طوري قرار مي دهيم كه به ترتيب هركدام از دو شـــاخك (بالايي يا پاييني) با بدنه جسم تماس داشته باشند. سپس عددي كه صفر ورنيه در مقابل آن قرار دارد و يا از آن گذشته است را از روي ورنيه درجات (درجات ورنيه) پيدا ميكنيم كه درست در برابر يكي از درجات خط كش قرارگرفته باشند، ميخوانيم. حالا ميتوان اندازه گرفته شده را محاسبه نمود.

كوليس هاي بكار گرفته شده در صنعت تا 0/01 ميليمتر و يا 0/001 اينچ دقت دارند و در ابعادي موجود هستند كه ميتوان از آنها براي اندازه گيري تا ١٨٢٩ ميليمتر و يا ٧٢ اينچ استفاده كرد.

انواع كوليس ها

كوليس ها انواع گسترده اي دارند كه به برخي از آنها اشاره ميگردد.

۱- كوليس ورنيه دار

2- كوليس عقربه اي

3- كوليس ديجيتالي

4- كوليس ريزسنج