[toc]
دپارتمان HSE
تاریخچه HSE در ایران
HSE که حدود سال ۱۳۸۰ با حضور شرکت‌های بزرگ نفت و گاز دنیا ازجمله شرکت توتال فرانسه در پروژه‌های بزرگ ملی و کشوری در استان بوشهر خصوصاً شهرهای عسلویه و جزیره خارک که شاه رگ‌های اصلی و حیاتی صنعت نفت و گاز و درآمد ملی می‌باشند به‌طورجدی در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت به‌طوری‌که در این وزارتخانه سازمان HSE تشکیل گردید و اقدام به جذب کارشناس و کاردان این رشته از سراسر کشور نمود که در حال حاضر این روند شتاب بیشتری نیز گرفته است. اما ویژگی‌های این رشته تحصیلی مختص نفت نبوده HSE به‌سرعت در خدمت صنایع دیگر کشور در طی چند سال گذشته قرارگرفته است ازجمله این صنایع،خودروسازی،نیروگاه‌های هسته‌ای،کشتی‌سازی،سکو سازی،کلیه کارخانه‌های کشور و….که ایجاد واحدهای اداری تحت عنوان HSE گویای این مهم است.مقطع کارشناسی ارشد: این رشته طی دو سال گذشته در دانشگاه تهران و دانشگاه نفت آبادان ایجادشده است ولی با توجه به ظرفیت‌های بسیار گسترده کافی نیست .
HSE : یک‌رشته بسیار جذاب مهندسی بین‌رشته‌ای است که در حوزه‌های مختلف مهندسی صنایع،مهندسی شیمی،مکانیک،فیزیک، عمران ،نفت ،گاز و مدیریت ،متالوژی….بهداشت حرفه‌ای،بهداشت محیط و محیط‌زیست کاربردی وسیع دارد.
تعریف HSE: میزان یا درجه دور شدن و محافظت از خطرات جانی،مالی و زیست‌محیطی و مجموعه اقداماتی به‌منظور پیشگیری یا کاهش حوادث و خسارات و خطراتی که در ذات هر صنعت و یا خدمات است.
معرفی بازار کار :کمبود نیروی انسانی متخصص در کشور که هر سه موضوع ایمنی، بهداشت شغلی و محیط‌زیست را پوشش دهد و نیز وجود ساختار و سمت HSE در سازمان‌های بزرگ کشور، و کمبود نیروی متخصص HSE در این سازمان‌ها که دانش HSE را داشته باشند، بازار کار این تخصص را بسیار پررنگ و جذاب کرده است.
برخی سازمان‌هایی که در آن‌ها ساختار و سمت HSE تعریف‌شده و متخصصان HSE را استخدام می‌نماید به شرح ذیل است:
کلیه شرکت‌های اصلی و فرعی زیرمجموعه وزارت نفت و پیمانکاران شامل:
- کلیه شرکت‌های پتروشیمی
- کلیه شرکت‌های گاز استانی
- کلیه پالایشگاه‌های گاز
- کلیه شرکت‌های خطوط لوله و مخابرات نفت و گاز)
- کلیه مناطق پخش فراورده‌های نفتی
- کلیه پالایشگاه‌های نفت
- کلیه شرکت‌های بهره‌برداری نفت
کلیه شرکت‌های زیرمجموعه سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و پیمانکاران:
- کلیه شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی فولاد ایران
- کلیه شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی مس ایران
- کلیه معادن زیرمجموعه شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران
- سازمان مهندسی و عمران شهر
- شرکت قطار شهری (مترو)
و بسیاری سازمان‌های دیگر ازجمله :
- شرکت خودروسازی سایپا
- گروه مپنا (وزارت نیرو)
- شرکت فراب (وزارت نیرو)
- قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء
- تمام شرکت‌های تولیدی در سراسر کشور
مزایای رشته HSE :برای شرکت‌ها و سازمان‌ها
۱ افزایش بهره‌وری در صنایع مختلف به دلیل ارتقا مهارت‌های ایمنی کارکنان در حفظ و نگهداری خود مقابل خطرات
۲ تربیت نیروی انسانی متخصص و تأمین نیاز شرکت‌ها و سازمان‌ها
۳ حفظ و نگهداری سیستم‌ها در بلندمدت
۴ ایجاد امنیت جانی برای پرسنل به دلیل آشنایی با انواع ریسک‌ها و توانایی ارائه راهکار برای حذف آن‌ها
۵ کاهش هزینه‌های ناشی از حوادث کار (سالانه ۲ میلیون نفر به دلیل حوادث ناشی از کار جان خود را از دست می‌دهند که یکی از علل عمده آن عدم آموزش کافی است )
۶ طراحی سازهای ذاتاً ایمن
تشریح رشته مهندسی HSE
خدمات ایمنی:
ایمنی ساختمان ، ایمنی برق ، ایمنی ماشین‌آلات ، ایمنی داربست ، ایمنی ترافیک ، ایمنی حمل و نقل ، ایمنی کار در ارتفاع ، سیستم مجوز انجام کار ، ایمنی جوش وبرش و ایمنی گاز طبیعی
خدمات فنی و مهندسی شامل:
- طراحی، اجرا و نظارت بر سیستم‌های اعلام و اطفا حریق
- طراحی، اجرا ونظارت بر سیستم‌های تهویه صنعتی و تهویه مطبوع
- ارزیابی ریسک Risk Assessment
- ارائه طرح‌های مدیریت ریسک Risk Management
- انجام آنالیز شغلی JSA
- تأمین و آموزش کلیه استانداردها و منابع اطلاعاتی و قانونی موردنیاز
- اجرای سیستم MSDS (برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی)
- بازدید از کلیه تجهیزات برقی و مکانیکی و صدور گواهی سلامت (شامل تابلوهای برق، ژنراتورها،جرثقیل، خودرو، تجهیزات باربرداری و حمل بار ، مخازن نگهداری منابع پرتوزا و …)
- استقرار سیستم Color Coding
خدمات بهداشتی در زمینه:
- بهداشت مواد غذایی
- بهداشت فردی
- بهداشت عمومی
- آب و فاضلاب
- مدیریت زباله
- ضبط‌وربط محل کار ( Housekeeping )
- نظم کارگاهی Material Arrangement
- کنترل حشرات و جوندگان
خدمات بهداشت مواد غذایی:
- تهیه و تدوین دستورالعمل نحوه دریافت، حمل‌ونقل، نگهداری، آماده‌سازی و سرو مواد غذایی بر اساس استانداردهای ملی و بین‌المللی
- آموزش کارکنان برای اجرای دستورالعمل فوق
- تأمین نیروی کار متخصص و مناسب برای نظارت بر امور مواد غذایی
- تهیه و ارائه کلیه فرمت‌ها و فرم‌های لازم و آموزش نحوه تکمیل آن‌ها
- بازدید از سیستم تأمین، پخت و سرو مواد غذایی و ارائه رهنمودهای لازم برای رفع مشکلات موجود.
- ارائه مشاوره‌های لازم در کلیه موارد مربوطه
- محیط‌زیست
خدمات مهندسی محیط زیست:
- ارزیابی زیست‌محیطی پروژه‌ها در راستای احداث و بهره‌برداری
- ارزیابی زیست‌محیطی صنایع در راستای طرح‌های توسعه
- سنجش آلاینده‌های گازی و ذره‌ای از خروجی صنایع
- سنجش آلاینده‌های گازی و ذره‌ای زیست‌محیطی در محیط شهری
- ارزیابی میزان آلودگی شهرها نسبت به کلیه آلاینده‌ها و تعیین شاخص آلاینده غالب و …
- سنجش آلاینده‌های زیست‌محیطی از خروجی وسایل نقلیه موتوری
- اندازه‌گیری و تعیین کلیه پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و باکتریولوژیکی آب‌های شرب، سطحی و زیرزمینی
- مشاوره در مورد مخاطرات آلودگی‌های محیط‌زیست و شیوه‌های سالم نگه‌داشتن آن
- مشاوره در مورد مهارت‌های سبز نگه‌داشتن محیط‌زیست و حفظ فضای سبز شهری
خدمات حقوقی:
- تهیه و تنظیم لوایح قانونی
- تعیین علل بروز بیماری‌های شغلی
- مشاوره حقوقی در زمینه بهداشت ایمنی و محیط‌زیست و طب کار
- ارائه مشاوره در زمینه حوادث ناشی از کار
خدمات بازرگانی:
- تدارک و تأمین وسایل موردنیاز – HSE
- ارائه مشاوره در تعیین و انتخاب اقلام – HSE
- تدارک و تأمین تجهیزات اندازه‌گیری و نشانگری عوامل زیان‌آور
خدمات طب کار:
- تهیه و تدوین رویه‌های کاری جهت معاینات قبل از استخدام، دوره‌ای، خاص و …
- برنامه‌ریزی و اجرای معاینات قبل از استخدام، دوره‌ای، خاص و …
- تطبیق توانایی‌ها و محدودیت‌های کارگر با شرایط و ویژگی‌های کار
- پیشگیری از آسیب و ریزش نیروی انسانی از طریق بیماریابی زودرس
- ارائه خدمات مشاوره‌ای به مدیریت در خصوص طب کار و جنبه‌های قانونی آن
سیستم‌های مدیریت
مشاوره سیستم‌های مدیریت:
- ارائه مشاوره در طراحی، پیاده‌سازی و اجرای سیستم‌های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )
- ارائه مشاوره در طراحی و اجرای آموزش‌های موردنیاز سیستم‌های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )
- ارائه مشاوره در مستندسازی سیستم‌های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )
منبع: مرجع تخصصی مهندسی شیمی ایران
HSE مخفف سه واژه ایمنی، بهداشت و محیط زیست می‌باشد.
مهندسی ایمنی در صنعت از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد به طور کلی خطراتی که به صورت آنی جان انسان را تهدید می‌کند به ایمنی و خطراتی که بعد از مدتی جان انسان را تهدید می‌کند به بهداشت و خطراتی که به صورت درازمدت جان انسان را تهدید می‌کند به محیط زیست مربوط می‌شود.
به طور کلی لایه‌های حفاظتی شامل آموزش، مجوزهای انجام کار و چک پوینت مربوط به ایمنی می‌شود.
وظیفه چک پوینت در مهندسی ایمنی
بررسی حداقل اقدامات جهت ورود به سایت نظیر دارا بودن کارت HSE و برخورداری از کلاه، لباس، کفش، گازسنج و ماسک فرار که به آن‌ها PPE گفته می‌شود.
از دیگر وظایف چک پوینت در هر پالایشگاه و صنعت، بررسی و کنترل نفرات و خودروها می‌باشد هر فرد به هنگام ورود و خروج از سایت باید وضعیت خود را در چک پوینت ثبت کند.
به هنگام وقوع حوادث و خطرات احتمالی، افراد پس از شنیدن صدای آژیر به نقاط ایمنی از پیش تعریف شده در سایت که به صورت تابلو هایی آبی رنگ قابل رویت است رجوع می‌کنند (نظیر سابستیشن های برق، آزمایشگاه‌ها، نزدیک اتاق کنترل) .
در اینجاست که افراد ثبت شده در چک پوینت و افراد حاضر در نقاط امن را با هم مقایسه و در صورت غیبت هر کدام از این افراد، سریع نیروها را در سطح سایت جهت یافتن فرد غایب اعزام می‌کنند.
از سری لایه‌های حفاظتی، مجوزهای انجام کار می‌باشد که شامل کار گرم، کار سرد، ورود به فضای بسته نظیر لاین های انتقال سوخت، پرتونگاری و … می‌باشد و معمولاً به صورت پرمیت سرد و پرمیت گرم نام گزاری می‌شوند.
محوطه ممنوعه : کل پالایشگاه از جایی که فنس شروع می‌شود و حریم لوله‌های گاز است را محوطه ممنوعه میگویند و برای انجام کار بایستی ابتدا مجوز انجام کار به آن پرمیت میگویند گرفته شود در غیر این صورت وظیفه مأمور HSE برخورد شدید با فرد خاطی و گاهاً اخراج آن از کار می‌باشد.
محوطه آزاد : بخشی از محوطه ممنوعه است که با توجه به ماهیت کاری، می‌توان با تائیدیه رئیس HSE در آن جا کار کرد.
انواع پرمیت ها و مجوزهای انجام کار در صنعت
به طور کلی انجام کارهای غیر روتین نظیر رنگ زدن در کارگاه جوشکاری یا جوشکاری در آشپزخانه و … به پرمیت احتیاج دارد.
پرمیت ها عناوین مختلفی دارند که بسته به نوع کار آن‌ها را تهیه می‌کنند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از :
- مجوز کار گرم
- مجوز کار سرد
- مجوز حفاری
- مجوز ورود به فضای بسته (هر فضایی که امکان کمبود اکسیژن و هوا در آنجا وجود داشته باشد)
- مجوز پرتونگاری
- مجوز کار برقی
کار گرم : به کاری که با تولید حرارت و جرقه همراه باشد و قابلیت آتش سوزی و آسیب داشته باشد نظیر جوشکاری، سمباده کشی، روشن کردن تجهیزات کار گرم گفته می‌شود.
کار سرد : به سری کار هایی که جزء کارهای روزمره نبوده و معمولاً بر روی لوله‌ها، مجازن و نواحی ممنوعه صورت می‌گیرد.
نحوه واکنش در شرایط اضطراری
همان‌گونه که گفته شد به هنگام ورود به سایت بایستی از گاز سنج برخوردار باشید به هنگام افزایش غلظت گازهای سمی نظیر H2S یا همان هیدروژن سولفید، تا سقف ۱۰ PPM، گاز سنج شروع به روشن خاموش شدن می‌کند در این صورت بایستی با مرکز HSE تماس گرفته و وقوع یا احتمال وقوع حادثه را گزارش دهید و به دلیل خطرناک بودن موقعیت، به هنگام تماس فقط سه کلمه باید گفت :
کی هستم؟
چه اتفاقی افتاده ؟
کجا؟
جهت تماس فوری با HSE، باجه تلفن‌های قرمزرنگی در سطح سایت قرار دارد که به‌محض برداشتن گوشی، مرکز HSE تماس گرفته می‌شود یا با سایر تلفن‌ها (در صورت نداشتن بی‌سیم) با شماره ۱۲۵ تماس گرفته شود.
پس از اطلاع دادن به مرکز HSE، ابتدا در صورت امکان محل وقوع حادثه یا نشتی گاز را یافته و در جهت عمود بر جهت باد فرار کنید.
جهت تشخیص جهت باد، می‌توانید از بادسنج‌ها یا جهت شعله‌ی سوختن فلر کمک گرفت.
در مورد گاز سولفید هیدروژن H2S
H2S : گازی سمی، بی‌رنگ، سنگین‌تر از هوا (روی سطح زمین قرار می‌گیرد)، و بویی شبیه بوی تخم‌مرغ گندیده دارد
این گاز در غلظت‌های متفاوت تأثیر بسیار شدیدی بر سلامتی انسان و جانداران می‌گذارد.
غلظت کمتر از ۲۰ ppm : بویی شبیه به بوی تخم‌مرغ گندیده احساس می‌شود و با تحریک چشم و سوزش گلو همراه است.
۲۰-۲۰۰PPM : حس بویایی از کار می‌افتد و فرد دچار سردرد عمیق و حالت تهوع می‌شود.
۳۰۰ ppm : فرد همچنان توانمند است و می‌تواند فرار کند
۵۰۰-۷۰۰ PPM : سیستم عصبی فرد از کار می‌افتد و کنترل خود را از دست می‌دهد و دچار قطع شدن تنفس می‌شود.
بالای ۷۰۰ ppm : بیهوشی آنی، مختل شدن مغز و پس از مدت بسیار کوتاهی می‌گیرد.
HSE سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت شغلی و محیط‌زیست
امروزه با توجه به‌ضرورت افزایش قابلیت یک سازمان در مواقع اضطراری و اجرای برنامه‌هایی جهت کاهش خطرات شغلی و زیست‌محیطی به‌ویژه در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی ، مقوله HSE موردتوجه ویژه‌ای قرارگرفته است.
این استاندارد، حداقل مقتضیات برای مدیریت ایمنی و سلامت شغلی را تعیین می‌کند. با ما کارکرده و از این استاندارد در کار خود استفاده کنید تا به حداکثر بازده برای کارکنان، عملیات، و مشتریان خود دست‌یابید.در همسویی با استقرار سیستم‌های مدیریت یکپارچه در زمینه بهداشت شغلی ، ایمنی و محیط‌زیست ، از دهه‌های قبل ، برخی شرکت‌های بین‌المللی به‌ویژه در حضور صنایع نفت، اقدام به تدوین استانداردهای راهنما نمودند. استانداردهای مذکور که عمدتاً با مخفف HSE-MS معرفی‌شده‌اند.چارچوب معینی را برای یک سیستم مدیریت یکپارچه مهیا می‌نمایند و ادای وجوه تمایزی با استانداردهای ISO 14001و OHSAS 18001 هستند.
هدف از پیاده‌سازی HSE-MS
الگویی برای شرکت‌های تولیدی یا پیمانکاری که در جستجوی کسب اطمینان از وضعیت خود در زمینه مدیریت ایمنی، بهداشت شغلی و محیط‌زیست می‌باشند و همچنین منجر به ایجاد سیستم یکپارچه می‌شود.
دامنه کاربرد HSE-MS
الگوهای ارائه‌شده HSE-MS قابل تسری به سایر صنایع صنوف بوده و حسب مورد با الگوهای مدیریتی مانند Security قابل‌تلفیق است.
مزایای پیاده‌سازی HSE-MS
- کاهش حوادث
کاهش هزینه‌ها (جریمه‌ها و حوادث)
مدیریت و ارزیابی دقیق‌تر بر عملکرد HSE پیمانکاران
ایجاد بهترین شرایط کاری ممکن در سازمان
برانگیزی کارکنان با شرایط کاری بهتر و ایمن‌تر
سازگاری با مشتریان و تأمین‌کنندگان
HSE MS
HSE MS نظام واحدی است که صنایع برای یکپارچه کردن و رسیدن به دید منطقی و فراگیر در زمینه ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست برای مدیریت این بخش پیشنهاد نمودند؛ که به دلیل پیوستگی و در هم تنیدگی این مقوله‌ها نظامی واحد به نام HSE تشکیل شد. در برخی صنایع نیز تضمین کیفیت نیز به این مجموعه اضافه گردید HSEQ به عبارتی ساده‌تر استاندارد HSE روندی مدیریتی برای پوشش دادن نقاط ضعف ایمنی و بهداشتی یک مجموعه صنعتی خواهد بود.
ارتباط با ایزو
حرکت به‌سوی یکپارچه‌سازی نظام‌های مدیریتی باعث به وجود آمدن مجموعه استانداردهای ISO گردید. پس از موفقیت مجموعه 9000 ISO سازمان جهانی استانداردسازی بران شد تا در زمینه محیط‌زیست و ایمنی نیز استانداردی تهیه نماید. ارتباط بین HSE و مجموعه قوانین ISO یک مؤلفه دوسویه است و یک سازمان بدون استقرار نظام HSE قادر به پیاده کردن مجموعه استاندارد ۱۴۰۰۰ و ۱۸۰۰۰OHSAS نخواهد بود از طرفی مجموعه استاندارد ISO باعث یکپارچه شدن مدیریت HSE و قابل ارزیابی شدن این مجموعه خواهد گردید.
نظام مدیریت HSE سعی در بهبود وضعیت بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست یک مجموعه دارد و مجموعه استانداردهای ۱۴۰۰۰ و ۱۸۰۰۰OHSAS الزاماتی را برای این مقوله‌ها پیش‌بینی کرده است. طرح‌ریزی و داشتن برنامه‌ای مشخص و از پیش تدوین‌شده از شرط‌های ISO است و مدیریت HSE را در شناسایی راه درست یاری می‌نماید. داشتن خط‌مشی زیست‌محیطی و ایمنی برای یک مجموعه افق‌های دید را روشن می‌نماید و استقرار چرخه PDCA(طرح‌ریزی – انجام – بررسی – اقدام و بازنگری) باعث پویایی مجموعه و بهبود مستمر خواهد شد.
شناخت جنبه‌های مختلف کار ازنظر HSE و حرکت به‌سوی بهبود مستمر از اهداف استاندارد کردن روش‌های اجرایی است. بعد از شناخت مجموعه و بررسی تحلیلی وضعیت موجود مدیریت باید سرسپردگی و تعهد خود را اثبات نماید و این اولین قدم در استقرار سیستم است؛ که به وجود آورنده خط‌مشی مجموعه است؛ و افق دید را مشخص می‌نماید. در مرحله طرح‌ریزی و مدون کردن فرایندها باید دقت شود و شاخص‌ها که از مهم‌ترین فرایند است به‌خوبی تشخیص داده شود که معیار درستی برای ارزیابی صحیح فرایند به وجود آورد.
سازمان‌های مرتبط با HSE
۱- اداره ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا: (OSHA)
این اداره یکی از مجموعه‌های سازمان کار امریکا است که رسالت و حیطه کاری آن عبارت است از اطمینان از ایمن بودن شرایط کاری برای کار مردان وزنان با تنظیم و اجرای استانداردها و با ارائه آموزش، اطلاع‌رسانی، آموزش‌وپرورش. این سازمان قدرت اجرایی و قانونی دارد
۲- انجمن بهداشت صنعتی آمریکا:(AIHA)
این سازمان یکی از بزرگ‌ترین انجمن‌های بین‌المللی در خدمت نیازهای متخصصان بهداشت محیط و حرفه‌ای و ایمنی است.
۳- مؤسسه ملی ایمنی و بهداشت شغلی آمریکا: ( NIOSH)
مسئول انجام تحقیقات و ساخت توصیه‌هایی برای پیشگیری از آسیب‌های شغلی است. رسالت NIOSH تولید دانش جدید در زمینه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و انتقال این دانش برای بهبود عملکرد کارگران است
۴-سازمان HSE انگلستان
HSE در انگلستان نام اداره ایمنی و بهداشت اجرایی است
رسالت این اداره ارسال چهارچوب بیانیه مدیریت و استانداردها و عملکردها در سازمان‌های مختلف است
۵- سازمان بین‌المللی محافظت در برابر آتش: (NFPA)
رسالت NFPA کاهش بار آتش و خطرات آن در کیفیت زندگی در سراسر جهان، با ارائه استانداردها، تحقیقات، آموزش و آموزش و پرورش است.
HSE در ایران
HSE، بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست (بام) رشته‌ای تحصیلی است که از مدت‌ها قبل و تحت عنوان مهندسی بهداشت حرفه‌ای و مهندسی بهداشت محیط در ایران دانشجو تربیت می‌کرد. الآن در رشته‌های مختلف و عناوین مختلف و مرتبط دانشجو پذیرش می‌شود. شایان‌ذکر است این رشته به علت بازار خوب و درآمد مناسب اخیراً مورد سوءاستفاده قرارگرفته است و دوره‌هایی بی‌اعتبار با عناوین مختلف برگزار گردیده است.
دانشگاه‌های مرتبط با HSE در ایران
ازجمله رشته‌های مرتبط با HSE در مقطع کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد در ایران می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در مقطع کاردانی: بهداشت حرفه‌ای، بهداشت محیط، ایمنی صنعتی
- در مقطع کارشناسی: مهندسی بهداشت حرفه‌ای، مهندسی بهداشت محیط،مهندسی صنایع با گرایش ایمنی صنعتی، مهندسی تکنولوژی ایمنی صنعتی، مهندسی ایمنی صنعتی، ارگونومی
- در مقطع کارشناسی ارشد: مهندسی ایمنی صنعتی، مهندسی بهداشت محیط، مهندسی ایمنی و بازرسی فنی، بهداشت، ایمنی و محیط‌زیست (HSE)، مهندسی HSE، ارگونومی، مهندسی شیمی با گرایش HSE، مهندسی بهداشت حرفه‌ای، مدیریت HSE، مهندسی محیط‌زیست
دانشگاه محیط‌زیست
مهندسی شیمی با گرایش HSE
دانشگاه محیط‌زیست در سال ۱۳۵۱ و تحت عنوان «آموزشکده محیط‌زیست» به‌منظور تأمین و تربیت نیروی انسانی متخصص و ماهر موردنیاز عرصه محیط‌زیست کشور و با جهت‌گیری ترویج و نشر مفاهیم محیط‌زیستی تأسیس گردید. هیئت‌وزیران در جلسه مورخ ۷ / ۱۰ / ۸۹ خود ارتقای این مرکز به دانشگاه محیط‌زیست را به تصویب رساند.
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دارای دو دانشکده بهداشت و دانشکده HSE است.
دانشکده HSE
دانشکده سلامت، ایمنی و محیط‌زیست در سال ۱۳۵۴ تحت عنوان «مدرسه عالی حفاظت و بهداشت‌کار» تأسیس و با یک‌رشته تحصیلی کاردانی حفاظت و بهداشت‌کار شروع به کار نمود
از سال ۱۳۶۲ بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، با پذیرش دانشجو در رشته‌های بهداشت حرفه‌ای و بهداشت محیط در مقطع کاردانی به کار خود ادامه داد. در سال ۱۳۶۳ نیز در رشته ایمنی صنعتی در مقطع کاردانی و در سال ۱۳۶۵ در رشته مهندسی بهداشت حرفه‌ای در مقطع کارشناسی ناپیوسته دانشجو پذیرفت.
در سال ۱۳۶۸ به نام «دانشکده حفاظت و بهداشت‌کار» تغییر نام یافت. این دانشکده در سال ۱۳۸۱ در رشته مهندسی صنایع- ایمنی صنعتی و در سال ۱۳۸۵ در رشته کارشناسی ناپیوسته ایمنی صنعتی و محیط کار دانشجو پذیرش نمود.
دانشکده در سال ۱۳۸۸ در رشته کارشناسی پیوسته مهندسی بهداشت حرفه‌ای و کارشناسی ارشد ناپیوسته ارگونومی دانشجو پذیرفت. دوره کارشناسی ارشد رشته مهندسی ایمنی صنعتی نیز در اواخر سال ۱۳۸۸ به تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری رسیده و پذیرش دانشجو جهت تحصیل از بهمن‌ماه سال ۸۹ انجام‌شده است.
شایان‌ذکر است که ضرورت ایجاد رشته کارشناسی ارشد سلامت، ایمنی و محیط‌زیست به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی علوم پزشکی رسیده است و تصویب برنامه آموزشی آن در دستور کار شورای مذکور است. توجیه راه‌اندازی کارشناسی ارشد رشته بهداشت روانی محیط کار و برنامه آموزشی آن نیز به دفتر گسترش و ارزیابی آموزش پزشکی ارائه گردیده است.
دانشکده بهداشت
این دانشکده در حال حاضر دارای پنج گروه آموزشی بوده که دو گروه آن گروه بهداشت حرفه‌ای و بهداشت محیط است و در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و PhD با پذیرش دانشجو در دوره‌های مختلف فعال است. در این دانشکده رشته مهندسی ایمنی صنعتی از رشته‌های مرتبط با HSE تدریس نمی‌شود
پروفسور منصور رضازاده آذری و دکتر محمدجواد جعفری از اعضای هیئت‌علمی این دانشکده می‌باشند
دانشگاه صنعتی امیرکبیر
دانشگاه صنعتی امیرکبیر اقدام به پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد رشته مهندسی HSE با زمینه‌های کارشناسی مهندسی عمران و مهندسی شیمی نموده است.
دانشجویان در این مقطع با مفاهیم و اصول مهندسی در زمینه ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست آشنا می‌گردند.
دروس طراحی‌شده تماماً بر اساس جدیدترین دستاوردهای مهندسی روز دنیا در رشته HSE است. ازآنجاکه گذراندن گرایش‌های مهندسی عمران برای گروه مهندسی عمران-HSE و همچنین دروس مهندسی شیمی برای گروه مهندسی شیمی HSE ضروری به نظر می‌رسد لذا توصیه می‌گردد که دانشجویان در هنگام ثبت‌نام در گرایش مهندسی عمران-HSE و گرایش مهندسی شیمی-HSE دانشگاه صنعتی امیرکبیر توجه ویژه‌ای را به سابقه تحصیلی خود معطوف دارند.
دانشگاه‌های دیگر
از دانشگاه‌های دیگر که اقدام به پذیرش رشته‌های مرتبط با HSE می‌کنند می‌توان به دانشگاه علمی کاربردی کرمانشاه دانشگاه صنعت نفت آبادان، دانشگاه سمنان، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه صنعت آب و برق شهید عباسپور، مجتمع آموزش عالی اسفراین، مرکز آموزش عالی لامرد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه تهران، دانشگاه‌های علوم پزشکی تهران، شیراز، اصفهان، اهواز و یزد و زنجان و همدان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد واحد بروجرد دانشگاه علمی کاربردی صفا واحد ساوه و مؤسسات غیردولتی همچون مؤسسه آموزش عالی کاسپین البرز قزوین و موسسه آموزش عالی کار قزوین اشاره کرد.
آشنایی با ایمنی صنعتی
در محیط‌های صنعتی باوجود ماشین‌آلات و ابزار فراوان، غالباً کارگران در معرض خطرات گوناگون قرار دارند، با پیشرفت فن‌آوری و افزایش کاربرد ماشین‌آلات در تولید نیز مخاطرات و احتمال بروز حوادث در این‌گونه محیط‌ها فزونی می‌گیرد.
ایمنی صنعتی علمی است که در پیشگیری از بروز حوادث در محیط کار به یاری انسان می‌شتابد و همواره در راستای حفاظت و حراست از نیروی کار و سرمایه گام برمی‌دارد.
تعاریف و محتوا:
اصولاً ایمنی صنعتی رشته‌ای است گسترده که به مجموعه تدابیر، اصول و مقرراتی گفته می‌شود که با به کار گرفتن آن‌ها می‌توان نیروی انسانی و سرمایه را در برابر خطرات گوناگون در محیط‌های صنعتی به‌گونه‌ای مؤثر و کارا نگهداری کرد و به این وسیله یک محیط کار بی‌خطر و سالم برای افزایش کارایی کارکنان به وجود آورد.
ایمنی :
تعریف ایمنی عبارت است از میزان درجه دور بودن از خطر، واژه (Hazard) که در تعریف علمی ایمنی آمده است، درواقع شرایطی است که دارای پتانسیل رساندن آسیب به کارکنان، تجهیزات و ساختمان‌ها، از بین بردن مواد یا کاهش کارایی در اجرای یک وظیفه از پیش تعیین‌شده است.
هنگامی‌که (Hazard) وجود دارد امکان وقوع اثرات منفی یادشده وجود خواهد داشت.
کلمه (Danger) گویای قرار گرفتن در معرض یک (Hazard) است، به‌این‌ترتیب ایمنی متضاد (Danger) بوده است، و درصدد حذف خطرات بالفعل موجود در محیط کار است.
ایمنی به‌طور صد در صد و متعلق وجود ندارد و عملاً هم هیچ‌گاه حاصل نخواهد شد ازاین‌روست که گفته می‌شود ایمنی حفاظت نسبی در برابر خطرات است.
منظور از ایمن و غیر ایمن چیست؟
یک مکان، یک کار معین و یا یک دستگاه زمانی ایمن‌انگاشته می‌شود که احتمال خطر مرگ، مجروح شدن و یا ابتلا به بیماری برای کسانی که در آنجا بوده یا با آن دستگاه کار می‌کنند در حد قابل‌قبول پایین باشد. به‌طورکلی، می‌توان چنین گفت که میزان خطر قابل‌قبول با پایین آمدن سطح ایمنی، افزایش و با افزایش سطح ایمنی کاهش می‌یابد. درواقع بهداشت حرفه‌ای بیماری‌ها را کاهش می‌دهد و ایمنی صنعتی به کاهش تمام خطرات می‌پردازد.
مهندسی ایمنی صنعتی
با توجه به تعریف ایمنی، مهندسی ایمنی عبارت است از :
« مقررات یا نظامی که برای کاهش وقوع حوادث از طریق حذف یا کنترل خطرات بکار می‌روند ».
در مهندسی ایمنی صنعتی مسائلی که ایمن کردن محیط کار موردتوجه قرار می‌گیرند عبارت‌اند از :
الف- پیشگیری از حوادث
ب- عوامل انسانی
ج- طراحی و جانمایی دستگاه‌ها و تجهیزات
د – مدیریت و راهبری ایمنی
ه – آموزش
و – بازرسی
حیطه فعالیت مهندسی ایمنی امروزه گسترده‌تر شده است و به شاخه‌ها و گرایش‌های گوناگون دانشگاهی گسترش‌یافته است که عبارت است از :
1- مدیریت خطر
2- پیشگیری از خطرات
3- مهندسی آتش‌سوزی
4- کنترل خطر
مدیریت و راهبری ایمنی:
مدیریت، مسئول ایمنی و بهداشت کارکنان است، همان‌گونه که یک مدیر برای بهره‌وری و سودآوری مسئولیتی سنگین دارد، در مورد ایمنی و بهداشت نیز چنین وضعیتی صادق است تولید ازدست‌رفته ممکن است از طریق بهبود مدیریت مجدداً به دست آید. اما هیچ راهی برای جبران تلفات انسانی که درنتیجه بروز حوادث حاصل می‌شود، وجود ندارد. این نکته موردتوافق متخصصان علم مدیریت است که تنها 15 درصد از مشکلات سازمان یا کارخانه ممکن است به‌وسیله کارکنان حل و کنترل شود، درصورتی‌که 85 درصد این مشکلات را می‌توان از طریق مدیریت مهار کرد.
عوامل اصلی در مدیریت ایمنی:
1- برنامه‌ریزی ایمنی
2- سازمان‌دهی ایمنی و فعالیت‌های آن
3- هدایت برنامه‌های ایمنی
4- کنترل عملکردها و نتایج حاصله
بهداشت و ایمنی
بهداشت به معنای مصون داشتن کارکنان از بیماری و سالم نگه‌داشتن وضعیت جسمانی و روانی آن‌هاست ایمنی به معنای محافظت کردن کارکنان از آسیب‌های مربوط به حوادث کاری است. این عوامل حائز اهمیت است، زیرا کارکنانی که از سلامتی برخوردارند و در محیطی ایمن کار می‌کنند ثمربخش‌ترند. به این دلیل مدیران آینده‌نگر، حامی برنامه‌های پیشرفت بهداشت و ایمنی هستند. امروزه به دلیل ملاحظات قانونی تمام سازمان‌ها موظف به مراقبت بهداشت و ایمنی کارکنان خود هستند.
ایمنی در افزایش بهره‌وری
لازم به ذکر است که اصول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای نیز علاوه بر اثرات غیرمستقیم بر بهره‌وری و بازده اقتصادی واحدهای صنعتی، به‌طور مستقیم بر این موارد تأثیر دارد.
به‌طورکلی خسارات مالی یا جانی، عواقب پیامدهای منفی تمامی حوادث صنعتی را تشکیل می‌دهند.
بنابراین وقوع حوادث یا سبب آسیب دیدن دستگاه‌ها و تجهیزات مواد خام، محصولات یا محیط کار می‌شود و یا صدمات غیرقابل‌جبران جسمی و جانی را به همراه خواهد داشت.
مزایای توجه به رعایت اصول ایمنی و بهداشت حرفه‌ای به شرح زیر است :
برای کارگر
1- افزایش روحیه
2- کاهش فشار کار
3- کاهش جراحات و صدمات
4- کاهش حوادث
5- افزایش راحتی
6- افزایش حفظ رفاه و سلامتی
7- افزایش سطح بهداشت‌کار
برای کارفرما
1- کاهش حوادث
2- افزایش کیفیت محصول
3- افزایش کارایی کارکنان
4- کاهش خطاها
5- کاهش مخارج درمانی کارگران
6- استفاده بهتر از نیروی انسانی
7- کاهش مخارج تولید
حفاظت و ایمنی
وظیفه مدیریت در امر حفاظت و ایمنی در محیط کار چیست؟
لازم است مدیران و کارفرمایان به اهمیت و ارزش حفاظت صنعتی پی ببرند. باید از زیان‌های مادی ناشی از حوادث صنعتی (اعم از مستقیم و غیرمستقیم) آگاهی داشته باشند مضافاً از همه مهم‌تر به ارزش و منزلت عامل انسانی و سلامت او توجه کند. لازم است مدیریت بر تمام کارکنان و محیط کار تأثیر داشته باشد و عوامل ایمنی محیط را که در کم کردن حوادث مؤثرند به نحو مطلوب بشناسند و کوشش و توان خود را در حفظ و سلامت کارکنان و ماشین‌آلات به نحو مطلوب مصرف کند.
ایمنی محیط کار
ایمنی شرایطی است که منابع انسانی را از عوامل مضری که می‌تواند سلامتی آنان را به خطر اندازد، مصون می‌دارد مسئولیت عمده ایمن‌سازی محیط کار به عهده مدیران سطوح بالای سازمان به‌ویژه مدیران پرسنلی است. البته اهمیت همکاری کلیه کارکنان را در محیط امن نمی‌توان نادیده گرفت.
به‌عبارت‌دیگر ایمنی کار عبارت است از : فراهم آوردن موجباتی که از بیماری‌ها و حوادث ناشی از کارهای صنعتی جلوگیری می‌کند. یعنی هر چه تعداد حوادث ناشی از کار کمتر باشد می‌توان گفت که ایمنی بیشتری در محیط کار وجود دارد.
حوادث ناشی از کار:
هرسال میلیون‌ها حادثه ناشی از کار در دنیا اتفاق می‌افتد. برخی از این حوادث باعث مرگ و برخی دیگر موجب ازکارافتادگی موقت می‌شوند که ممکن است ماه‌ها دوام یابد. حوادث ناشی از کار سبب ناراحتی افراد بشر و زیان‌های اقتصاد می‌گردند. و جامعه متحمل خسارات فراوان می‌شود. به همین جهت جلوگیری از آن‌ها وظیفه‌ای مهم و اساسی است.